Раҧхьа иргыланы, ҭабуп ҳәа шәасҳәар сҭахуп, Акыр иаҧсоу скоолегеи сҩызеи - аҧыза-министр Ҧашиниан асаламтә ажәаҿ ииҳәаз сазыразуп, саргьы ахада Макрон ҭабуп ҳәа иасҳәоит абри афорум аиаҿкаареи ҳааҧхьареи азыҳәан.
Аҧыза-министр ишиҳәаз ала, иахьа адунеиаҿ зҭыҧ иқәҵам аимакқәеи акризисқәеи рацәоуп. Абарҭ акризисқәа зегьы реиҳа изныҧшуада? Ажәлар, ҳуааҧсыра, ҳтәылауаа ирныҧшуеит.
Ҳара аилкамзаара аера ҳҭагылоуп, ҳаҧхьаҟа иҟало аӡәгьы издырӡом. Украина аибашьра шымҩаҧысуа аабоит, ари аибашьра шынагӡо аабоит, аха уи анҵәамҭа убарҭам, абри аҭагылазаашьа ҳазлалҵша мҩакгьы убарҭам.
Ааигәатә Мрагылараҿы акризис аабоит, уи даараӡа ишәарҭоуп. Қырҭтәыла иҵаау аимакқәа аабоит. Ҳҵакырадгьылқәа рымпыҵахалара шынагӡо аабоит, аха ари апроблемагьы макьана ӡбашьак амоуит.
Африкеи адунеи еиуеиҧшым арегионқәеи рҿы аимакқәа рацәоуп. Убри аҟынтә, абарҭ аимакқәеи акризисқәеи аҭак заҵәык ауп ирыҭатәу - аҭынчра.
Ҳара, аиҳабыра, аҭынчра аиқәыршәаразы иаҭаху зегьы ҟаҳҵароуп. Убри аҟынтә, иахьа исымоу алшара схы иархәаны, Қырҭтәыла ақәҿиарақәа рҭоурых салацәажәар сҭахуп. Аҵыхәтәантәи жәашықәса рыла қәҿиарақәас иҳамоу шәзеиҭасҳәар сҭахуп.
2012 шықәсазы ҳара анапхгарахьы ҳанааи, Қырҭтәыла абри аҩыза статус-кво иҟан: атәыла 20 наӡына импыҵахаланы иҟан. Ари аҵакырадгьыл иахьагьы Урыстәыла ала импыҵахалоуп. Уи уажәтәи ҳлабҿабараҿы зегьы реиҳа идуу апроблемақәа иреиуп.
Урыстәылеи Қырҭтәылеи реибашьра ҟалеит 2008 шықәсазы. 90-тәи ашықәсқәа рзы атәылауаҩратә еибашьра ҳаман. Аҧсни Аахыҵ Уаҧстәылеи аибашьрақәа ҟалеит. Абарҭ аҵакырадгьылқәа импыҵахалоуп, усҟан, 90-тәи ашықәсқәа ралагамҭаз, Урыстәылатәи афедерациа урҭ ирыдгылан.
Убри аҟынтә, Қырҭтәыла апроблемақәа рацәеи ауадаҩрақәа рацәеи ирхысит. 2008 шықәса ашьҭахь, даҽа еибашьра дук ҳамоуп, ҵыҧх Украина аибашьра ду шалагаз аабеит. Уи ҳазынтәгьы ҳзы идуӡӡоу проблемоуп ҳәа сгәы иаанагоит, избанзар, иаҳҭаху иаҳҭахыму, наҟ-наҟ аескалациа ҳацәцоу ҳзацәымцоу, рыцҳарас иҟалаз, ари аибашьра ҳазынтәгьы иҳадкьыслоит. Ари аибашьра ҳазынтәны иҳныҧшуеит.
Ҳәарада, ҳрегионаҿгьы, ҳгәылара иҟоу атәылақәа рҿы - Шәамахьтәылеи Азербаиџьани ирыбжьоу аимакгьы ҳазынтәгьы ҳаргәамҵуеит. Ишысҳәахьоу еиҧш, Қырҭтәыла аҩ-тәылак аҩызарала ирзыҟоуп, аҩ-тәылак рзы амедиаторуп, аобиективтә фасилитатор ироль нанагӡоит, аҩ-тәылак ҳагәра ргоит. Ҳара Шәамахьтәылеи Азербаиџьани рҟны здаҟам аизыҟазаашьақәа ҳамоуп, ҳаҭала сара алидерцәа рҩыџьагьы рыгәра згоит.
Убри аҟынтә, Қырҭтәыла ҳрегионаҿ акыраамҭала аҭынчреи аҭышәынтәалареи аиқәыршәара иазҿлымҳауп.
Сара анапхгара ззызуа аиҳабыра ҳтәылаҿы еиҧҟьарада аҭынчреи аҭышәынтәалареи аиқәыршәара алшеит. Қырҭтәыла ҧасатәи аиҳабырақәа зегьы рхаан ҳтәылаҿы аибашьрақәеи, аимакқәеи, атәылауаҩратә еибашьреи иҟан, аҵакырадгьылқәа ҳцәыӡуан.
Ҳара ҳхаан мацароуп Қырҭтәыла аибашьра аныҟамыз. Ҵакырадгьылкгьы ҳцәымӡит. Уи еиҳангьы, азҳареи абеиахареи ҳаҿуп, ҳтәыла ҳарҕәҕәоит. Абри ауп ҳтәылауаа, ҳуааҧсыра мышхәыбзазара рзаазго.
Ҳәарада, ампыҵахалара иадҳәаланы уажәгьы апроблемақәа ҳамоуп. Ари апроблема аанхеит, аха, астратегиатә ҵакы змоу ачҳара аполитика алҳхит. Уажәы уи сзалацәажәои? Макьана зҭыҧқәҵара ҳалымшо апроблемақәа иҟоуп. Ус ауми? Убри аҟынтә, ачҳареи, акыраамҭалатәи астратегиеи, еишьҭаргыланы инаҳагӡаша ауснагӡатәқәа рплани ҳҭахуп. Ари аплан шьаҿа-шьаҿала, еишьҭаргыланы инаҳагӡароуп.
Аҵыхтәантәи 10 шықәса рыла Қырҭтәыла акрызҵазкәа, уадзыҧхьало ареформақәа рацәа мҩаҧган, урҭ ақәҿиара дуқәа рхылҵит. 2014 шықәсазы сара Евроеидгылаҟны Ассоциациа иазку аиқәшаҳаҭра снапы аҵазҩит, сара сзы уи ҳаҭыр дуун; Европаҟны Зхы иақәиҭу ахәаахәҭратә қәыҧшылара наӡа иазку аиқәшаҳаҭра ҳамоуп; авизадатә режим ҳамоуп, ҵыҧхтәи ашықәсгьы аҭоурыхтә ҵакы аман, избанзар европатәи аперспектива ҳанашьан; иацжәацы Еврокомиссиа аҭоурыхтә ҵакы змоу даҽа аӡбарак аднакылеит. Еврокомиссиа Европатәи ахеилак иабжьанагеит Қырҭтәыла акандидат астатус анаршьарц. Уи аҭоурыхтә ҵакы змоу қәҿиароуп, избанзар, Қырҭтәылеи, ақырҭуа жәлари, ҳаиҳабыреи, ҳнапхгаратә партиеи аконкреттә аӡбара рыдыркылеит, ари аӡбра ҧсахшьа амам, ари аӡбарала иазҧхьагәаҭоуп Европа азааигәахара, Евроеидгыла алахәыла наӡас аҟалара. Ҳара ари ахырхарҭала, еишьҭаргыланы, шьаҿа-шьаҿала ҧхьаҟацара ҳаҿуп, хәыҷы-хәыҷла амилаҭтә план анагӡара ҳазааигәахоит.
Аамҭакала, аекономика аизырҳарагьы ҳалшеит. 2012 шықәса инаркны атәыла аекономика хынтә азҳаит. Лари акурс ҕәҕәахеит, уаҩҧсык изы аҩныҵҟатәи аалыҵ наӡа арбага аҵыхәтәантәи хышықәса рыла ҩынтә азҳаит. Аинфлиациа арбага даараӡа илаҟәып. Уажәазы ҳареи Шәамахьтәылеи адунеиаҿ зегьы реиҳа ирласны азҳара иаҿу аекономикақәа ҳамоуп. Уи машәырла акәӡам ишыҟалаз, избаназар, аусхкытә политика бзиа мҩаҧаагоит, анапхгараҭара бзиа ҳамоуп. Убри азоуп ҳуааҧсыра хырҳагара рзаазго аекономикатә азҳара ду зҳамоу. Абри зегьы аусуратә ҭыҧ ҿыцқәа ахылҵуеит, иаҳа аҭышәынтәалара ахылҵуеит, ааглыхыҩцәеи аинвесторцәеи апрогнозҟаҵара рылшоит. Иаҳҳәап, ҵыҧх ишиашо атәым инвестициақәа рхыҧхьаӡара аганахьала арекордтә арбага ҳаман. Аҕарреи аусурҭадареи арбагақәа аҭоурыхтә минимум аҟынӡа илаҟәит, атәыла жәларбжьаратәи арезервқәа - аҭоурыхтә максимум аҟынӡа ишьҭыҵит.
Сара абри зегьы зысҳәо мзызк сымоуп, иаҵшьны иазгәасҭар сҭахуп, ҳара аҭынчра ахьчара ҳалымшазҭгьы, Қырҭтәылаҿ абри зегьы шыҟамлоз. Аҭынчроуп аус злоу! Ҳара ҳазынтәгьы аҭынчра ахьчара ҳазҿлымҳазароуп. Адунеи иаҳа имаҷны аибашьрақәеи иаҳа ирацәаны аҭынчрачаҧаҩцәеи аҭахуп, избанзар, уажәы иаабо зегьы даараӡа ҳаргәамҵуеит. Украина имҩаҧысуа аибашьра алҵшәас иахылҵуеи? Ааигәатә Мрагыларагьы егьырҭ аҭыҧқәа рҿгьы имҩаҧысуа ахҭысқәа даараӡа ҳаргәамҵуеит.
Убри аҟынтә, Қырҭтәылеи, уи иеиҧшу атәылақәеи, иаҳҳәап, Шәамахьтәыла - атәыла хәыҷқәа, аха, амилаҭ ҕәҕәақәа - аҭынчра ахьчареи аҭышәынтәалареи, ауааҧсыра рмышхәыбзазара аиқәыршәареи иазҿлымҳазароуп. Амилаҭқәа рыӡбахәы сҳәеит, убри аҟынтә, иазгәасҭар сҭахуп ҳара адунеиаҿ ижәытәӡоу амилаҭқәа ҳашреиу.
Убри аҟынтә, сара абри аҩыза агәаанагара сымоуп: адунеи ажәларқәеи амилаҭқәеи зегьы аилыккареи аҳәақәҵазаареи рҭахуп. Уажәы уи иҟам. Апрогнозҟаҵара ҳалшом. Уаҵәы иҟало аӡәгьы издырӡом.
Абри аҩыза апроблемақәа рҭыҧқәҵара зылшода? Атәыла дуқәа, идуӡӡоу аҳәынҭқаррақәа. Еиҭасҳәар сҭахуп, Қырҭтәылеи, Шәамахьтәылеи, Азербаиџьани, ҳара иҳаиҧшу атәылақәеи идуӡӡоу мраҭәашаратә ҳәынҭқаррақәа рҟынтә еилыкка иубарҭоу апозициа рҭахуп. Ус ауми?
Убри аҟынтә, даҽазнык ишьақәсырҕәҕәар сҭахуп Қырҭтәыла аҭынчреи аҭышәынтәалареи ахьчара ишазҿлымҳау. Агәра ганы сыҟоуп шьаҿа-шьаҿала, агәҽанызаарала, аполитика ҟәыш ала ҳҵакырадгьылқәа рдеокупациа шҳалшо. Абри ауп уажәазы Қырҭтәылазы ахадаратә ҵакы змоу.
Даҽак азгәасҭар сҭахуп: аҵыхәтәантәи 10 шықәса рыла ҳара ҳтәыла ахьыҧшымреи, аҵакырадгьылтә акзаареи, амилаҭтә интересқәеи ирҧырхагахашаз акгьы ҟаҳамҵеит! Иҟаҳҵо зегьы ҳажәлар рзоуп изыҟаҳҵо. Ҳажәлари ҳҧеиҧш рзы иҟаҳҵоит!
Иахьа исымоу алшаразы, ҳтәыла ахцәажәара алшаразы даҽазнык ҭабуп ҳәа шәасҳәар сҭахуп. Ари ауснагӡатә аиҿкааҩцәа даҽазнык ҭабуп ҳәа расҳәар сҭахуп. Шәара имҩаҧыжәго амодерациазы ҭабуп ҳәа шәасҳәоит. Аҵыхәтәаны ак ацысҵар сҭахуп: ҩышықәса раҧхьа қәҿиарала имҩаҧаагеит раҧхьатәи амедиациа, аҧыза-министр Ҧашиниани, ахада Илҳам Алиеви сареи абри апрецедент аҧаҳҵеит. Усҟан, Қырҭтәыла имҩаҧнагаз абжьацәажәара абзоурала, Азербаиџьан итҟәаны ирымаз 15ҩык ашәамахьцәа иоурыжьҭит, убри иаҭакны, Шәамахьтәыла Азербаиџьан анаҭеит аминақәа зҵаз аҵакырадгьылқәа рыхсаалақәа. Убри аҟынтә, иаартны исҳәар сылшоит Қырҭтәыла ари ахырхарҭала ақәҿиара аиура шалшо, абри аус аҿы агәреибагара афактор аҵакы хада амоуп ҳәа сгәы иаанагоит. Ганк, егьи аган амедиаторра анаднагало, урҭ агәреибагара рыбжьазароуп. Агәреибагара иҟамзар, амедициа алҵшәа ахылҵуам.
Насгьы, даҽак сҳәар сҭахуп: сынтәа, ажьырныҳәазы Давос исҳәеит аганқәа агәреибагара рымамзаргьы, аусеицура шьақәыргылатәуп. Аусеицуреи, аиҿцәажәарақәеи, аҭынчратә диалоги иҟамкәа аҭынчра зыҟалом. Даараӡа иҭабуп!
Қырҭтәылеи Азербаиџьани астратегиатә партниорреи аиҩызаратә еизыҟазаашьақәеи рыбжьоуп. Иара убас, Қырҭтәыла астратегиатә партниорреи аиҩызаратә еизыҟазаашьақәеи амоуп аешьаратә милаҭ рҟны - Шәамахьтәылаҟны. Убри аҟынтә, Қырҭтәыла, абри аҩыза аҭагылазаашьаҿы ганк изадгылом. Қырҭтәыла 100 наӡынала анеитралатә позициа амоуп. Ари апроцессаҿ аӡәгьы ҳазидгылом.
Сҩыза - Никол Ҧашиниан - уи ибзиаӡаны идыруеит. Сҩыза - Илҳам Алиевгьы уи ибзиаӡаны идыруеит. Убри аҟынтә, алидерцәа - аҧыза-министр Ҧашиниании ахада Алиеви - ари азҵаара раҳҭароуп. Сара уи сахцәажәомызт, избанзар ҳрегионаҿ анеитралатә позициа сыхьчар сҭахуп. Уи атәылақәа рыхҧагьы ирзеиҕьхоит ҳәа сгәы иаанагоит.
Иҳаҩсыз амзазы, Қарҭ Абырфынтә мҩа афорум анымҩаҧысуаз, аиҧылара бзиа ҳаман. Қырҭтәыла иаҭааиз сҩыза - Никол Ҧашиниан сиаҭабууп. Афорум ихы алаирхәит Азербаиџьан аҧыза-министргьы. Алшара бзиа ҳаман ҳәа сгәы иаанагоит, избанзар, ҳахҩыкгьы, ҳаидтәаланы, ҳрегион аҧеиҧш ҳалацәажәеит, наҟ-наҟ аусеицуразы иҟоу алшарақәа ҳрылацәажәеит. Аҧыза-министр Ҧашиниан дызлацәажәаз апроблемақәа шыҳаӡбаша ҳалацәажәеит. Қырҭтәыла абри аус аҿы анеитралтә позициа амазароуп ҳәа сгәы иаанагоит.
Даҽазнык иазгәасҭар сҭахуп адунеиаҿ иҟоу аимакқәеи, акризисқәеи, аибашьрақәеи даараӡа ҳашдыргәамҵуа. Азҵаара автор Мрагылараҿ иҟоу акризис аӡбахә иҳәеит - Израили Ҳамаси рыбжьара аҭагылазаашьа далацәажәеит. Қырҭтәыла аҭынчра иадгылоит. Уаҟа иҟалаз атерроризмуп, ҳәарада, ҳара аҭынчуаа рышьреи атеррористтә актқәеи ҳрықәыӡбоит. Араагьы еиҭасҳәар сҭахуп: сара аргама исҳәеит атәылақәа зегьы абри аҭагылазаашьа алҵразы мҩак рыҧшаароуп ҳәа. Еибашьрала азҵаара аӡбара ҟамлозар, шәеидтәаланы шәеиҿцәажәароуп, шәеиқәшаҳаҭхароуп. Абри ауп зыӡбахәы ҳәоу аҭагылазаашьа иадҳәаланы исҳәар исҭахыз. Даараӡа иҭабуп!